



De historie van De Parken
De Parken is een uitgestrekte villawijk gelegen ten noorden van het centrum van Apeldoorn. De wijk ontleent zijn naam aan vier parken in de wijk: het Oranjepark (1876), het Wilhelminapark (1890), het Prinsenpark (ca. 1909) en het Verzetsstrijderspark (1925-1940). De wijk ontstond in het laatste kwart van de 19de eeuw op het grondgebied van de voormalige landgoederen De Pasch en De Vlijt (later Marialust). Bij de totstandkoming van het grootste deel van de wijk speelde de fabrikant en grootgrondbezitter H.C. van der Houven van Oordt een grote rol. Het merendeel van de bebouwing is tussen 1890 en 1940 gerealiseerd in verschillende bouwstromen en stijlen. De vele in de wijk gebouwde villa’s voorzagen in de huisvestingsbehoefte van de grote toestroom van welgestelden in Apeldoorn. Voor wat betreft omvang, allure en ontwikkeling is De Parken vergelijkbaar met villaparken elders in Nederland, zoals bijvoorbeeld in Bloemendaal en het Gooi.
Lees hier onder meer over:
Het villagebied De Parken is ontstaan tussen het oude dorp Apeldoorn en de kleine nederzetting Het Loo. Het gebied bestond van oorsprong hoofdzakelijk uit drie landgoederen: De Pasch, De Vlijt (later Marialust) en Sophia’s Hoeve. Er was nog maar weinig bebouwing. Naast de landhuizen en de bijbehorende gebouwen als woningen voor het personeel en opslagruimten, stonden er enkele boerderijen. Her en der liepen zandwegen en voor de rest bestond het gebied uit akkers, weiden en bos.
De ontwikkeling van De Parken verliep niet op basis van één stedenbouwkundig plan maar in verschillende fasen. Van een aantal delen is een verkavelingsplan of ontwerp bekend, maar andere delen zijn vermoedelijk incidenteel ingevuld. Desondanks vormt de wijk door het vele groen en het lanenstelsel een eenheid.
De aankoop van het landgoed De Pasch door de fabrikant en grootgrondbezitter H.C. van der Houven van Oordt in 1874 was het begin van de ontwikkeling van het gebied. Het grootste deel van het landgoed werd verkaveld voor de bouw van villa’s, het andere deel werd bestemd als wandelpark, het Oranjepark (1876). De landschapsarchitect H.H. Hogeweg maakte het ontwerp van dit villapark. Zijn ontwerp was geïnspireerd door de in Engeland ontstane landschapsstijl waarmee een romantische, schilderachtig opgezette, groene wijk zou ontstaan. Het plan van Hogeweg werd in hoofdlijnen uitgevoerd, maar door de toenemende vraag naar relatief goedkope kavels, zijn er veel meer villa’s gebouwd dan oorspronkelijk de bedoeling was. Zo werden er aan de Mr. Van Rhemenslaan tien in plaats van drie huizen gebouwd. Uiteindelijk werd ook de grond met het landhuis De Pasch en de resterende tuinen verkaveld. Op de plek van het landhuis verrees een openbare leeszaal. Het was een van de vele voorzieningen in de wijk naast scholen, enkele kerken, een sociëteit en een apotheek.
De NV de Olster Steenfabrieken kocht het landgoed Marialust, waarin in 1885 het Wilhelminapark werd aangelegd. Op initiatief van de toenmalige eigenaresse van Marialust, mw. Van Haersma de With, ontstond hier in 1902/1903 ook het Prinsenpark. Het overige deel van het landgoed kocht de NV Apeldoornsche Maatschappij tot Exploitatie van onroerende goederen aan. Zij stelden een verkavelingsplan op dat uitging van verkaveling van het gehele gebied met uitzondering van het landhuis en de directe omgeving. De verkoop van de kavels verliep echter moeizaam omdat potentiële kopers minder te besteden hadden en de ‘moderne’ villawijk Berg en Bos in de jaren dertig aan populariteit won. Vandaar dat het gebied ten oosten van de Generaal van Heutszlaan grotendeels onbebouwd is gebleven. Het huidige Verzetsstrijderspark dankt zijn bestaan hieraan.
Het groene karakter van de wijk wordt ook bepaald door de ruime tuinen rondom de villa’s en de laanbeplantingen. Veel lanen hebben een eigen gezicht dankzij de keuze voor verschillende boomsoorten die qua hoogte en kruinomvang aangepast lijken te zijn aan het profiel van de straat. Zo staan er overwegend meelbessen in de Burg. Tutein Noltheniuslaan, paardekastanjes in de Kastanjelaan en acacia’s in de Emmalaan.
Zeer karakteristiek zijn de vele gebogen lanen die passen bij de in Engelse landschapsstijl ingerichte stadsparken. Daardoor zijn er naast haakse, ook scherpe en afgetopte hoekkavels te vinden. Aan de architectuur van de huizen op deze kavels besteedde men extra aandacht. Het zijn doorgaans zeer rijk uitgevoerde, markante villa’s. Met name de gevels die zichtbaar zijn vanaf de openbare weg, bij een schuine plaatsing van de villa op de kavel dus zelfs drie, zijn rijk gedecoreerd.
Eén van de oudste stedenbouwkundige elementen is het Emmaplein. Hierop komen vijf lanen samen. Tussen de lanen bevinden zich brede, afgetopte kavels waardoor het plein als het ware vanzelf ontstaat. In 1938 is op het plein een vijver met fontein aangelegd ter herdenking van het veertigjarige regeringsjubileum van Koningin Wilhelmina.
Een ander markant plein is het Prins Hendrikplein. Dit plein is vermoedelijk aangelegd als zichtlijn tussen de koninklijke HBS aan de Jhr. Mr. G.W. Molleruslaan en het Oranjepark. De Parken kent meer opvallende zichtlijnen, zoals de drie zichtassen vanuit Marialust (het Wilhelminapark/Canadalaan, Van Haersma de Withlaan/Frisolaan en Anna Paulownalaan) en de Kastanjelaan als zichtlijn op het Gymnasium.
Na deze periode van overdaad en complexiteit werd de architectuur in het begin van de 20e eeuw weer eenvoudiger; de vormen werden simpeler en strakker en de villa’s werden ook kleiner. Een markant bouwtype dat in die tijd ook ontstond, waren huizen in de ‘cottagestijl’. Deze schilderachtige woningen hebben lage gevels, vaak complexe met riet gedekte daken, erkers en ramen met kleine ruitjes.
Al met al kent De Parken een grote verscheidenheid aan bouwstijlen en bouwvormen. Alle sinds het midden van de 19e eeuw populaire bouwstijlen zijn in de wijk te bewonderen. Het zal dan ook niet verbazen dat de wijk vele rijks-, gemeentelijke monumenten en beeldbepalende panden telt.
Bronnen:
Rijksbeschermd stadsgezicht De Parken. Uitgave van de gemeente Apeldoorn. Publicatie bij het besluit tot aanwijzing van het beschermd stadsgezicht De Parken gemeente Apeldoorn (Gelderland)